Een spiegel reflecteert het beeld dat hem voorgespiegeld wordt. In de maatschappij eigenen sommige individuen of instellingen zich het recht toe om een beeld te scheppen van specifieke identiteiten, zoals “de migrant”, en om dat beeld te vertegenwoordigen, te duiden of zelfs in hokjes te stoppen...
Het spiegelbeeld overdrijven en vervormen, is het risico wanneer een groep, vaak een minderheid, zichzelf het recht en de macht toeëigent om het spel van zijn eigen spiegel te spelen. Daarom halen sommigen onder ons het in hun hoofd om anderen, in naam van een duidelijk omlijnde,"Europese" idee - als er al één bestaat - onder te brengen in een vooraf bepaalde groep:"de migrant". Dit "spiegelmodel" laat een vooringenomen benadering zien met twee kanten. Enerzijds een objectief, humanistisch verlangen om een groep, een individu, in te delen volgens zeer "significante" kenmerken. Anderzijds een veel subjectievere, tendentieuzere en meer communitair getinte benadering, die een "problematische" categorie brandmerkt om ze in te passen in het gewenste ideaalbeeld dat men voor ogen heeft.
De "migranten" - net zoals vroeger de zwarten, de joden of... de slaven (welke spiegel je ook gebruikt) - lijken wel opgevoerd te worden om een mankement, een gebrek of een probleem weer te geven. Daarom moeten ze ofwel op afstand gehouden, ofwel opgeleid en geïntegreerd worden. Of erger nog, ze dienden zogezegde universele, humanistische waarden te assimileren die ze anders zouden ontberen en die hen dus moesten ingeprent worden. Europa is in de loop van zijn geschiedenis daarin toch ook niet vrijuit gegaan, toch?
Er is nog een ander spiegeleffect. De gastheer van de "goede samenleving" (het Europa dat hard getroffen zou worden door deze zogenaamde "migranten") ziet zichzelf als positief, vol inlevingsvermogen en mededogen, die de zogenaamde "kwetsbare" bevolking te hulp schiet. En, inderdaad, vaak spreken mensen die gedwongen worden te migreren de verwachting uit begeleid te worden om te (over)leven. Maar deze "goede westerse samenleving", een echt rolmodel, vergeet verrassend genoeg dat ze tegelijk ook programma's uitvaardigt voor uitwijzing, verwijdering en verscherping van de grenscontroles die de mobiliteit van de bevolking verhinderen. Zou dat in naam zijn van dezelfde humanistische waarden die zo dierbaar zijn aan de Verlichting?
Een ander schokkend voorbeeld is dat sommige mensen erop aandringen om na te denken over de "integratie van vluchtelingen". Een legitieme benadering, vanuit een bepaald standpunt. Maar "voor wat" en in naam van wie of wat doen die mensen of instellingen dat? Stel dat ze zelf migreren, in ballingschap gaan, zouden zij dan opgelegde integratieparcours aanvaarden om zich aan te passen aan waarden die even waardevol zijn als de hunne? In naam van een universeel humanisme dat hen nobele aspecten van tradities, culturen en religies zou meegeven, die velen in onze westerse landen als obscurantistisch aan de kaak stellen?
De vraag is eenvoudig: wie beslist wat "goed" is voor anderen, voor zichzelf? Ikzelf of iemand anders? Zeer zeker, de politieke beslissing kan best ontvankelijk zijn. Maar, wat is het universele fundament waarop wij ons, in de context van onze vrije of gedwongen migraties, unaniem en duurzaam kunnen baseren?
Kortom, zijn wij voor onszelf niet allemaal en ieder voor zich gelijke en complexe spiegels van onze mensheid, gevormd en gekneed door onze migraties in tijd en ruimte?
Wie ben ik om over de ander te denken als een “object” en over mijzelf als richtinggevend en beste spiegelbeeld van mijn eigen persoon? En tegelijk met die ander een spelletje te spelen door van hem of haar een beeld op te hangen van de kwetsbare migrant die verstrikt raakt in een net van verplichtingen waarvan ik de teugels in handen heb?
Welnu, in 2018 nodigt Josefa ons uit om een spiegel te zijn van onze migraties, met een universele kijk op de migrant die ik zelf ben en die anderen met mij zijn: allen migrant.
