Vandaag beleeft Europa moeilijke tijden. Honderdduizenden ballingen staan voor de poorten of verblijven er al. Toegegeven, deze mensen worden of zullen op de een of andere manier worden opgevangen. Maar de Europese staten zijn niet echt voorbereid. Europa is niet voorbereid. Noch materieel om te delen, noch mentaal om ermee om te gaan...
De huidige chaos is zeker een gevolg van het traditioneel protectionistische beleid van de Europese lidstaten, maar ook van de houding van iedereen die bang is voor het geweld van anderen (is niet een “van ons”: buitenlander).
Materieel niet voorbereid zijn is niet zozeer het punt: materiële dingen zijn over het algemeen op te lossen, tenminste als de politieke wil aanwezig is. Het echte probleem is een kwestie van collectieve psychologie: zijn de Europeanen bereid te aanvaarden dat hun leven verandert door de komst van migranten die in ballingschap worden gedwongen? De onverwachte en overrompelende stroomversnelling die we vandaag meemaken, is veel complexer en ligt veel gevoeliger dan de “gecontroleerde” verandering tijdens de grote arbeidsmigratie van de jaren vijftig en de daaropvolgende jaren in de vorige eeuw. Die stond in dienst van een vooraf uitgestippeld patroon, namelijk de wederopbouw van het comfort van sommigen, met name de Europeanen, ten nadele, althans op korte termijn, van anderen die toen "immigranten" werden genoemd.
Vandaag zijn de meesten van ons het er grotendeels over eens dat migratie en het het samenleven met migranten voor heel wat veranderingen zorgt: sociaal, demografisch, economisch, klimatologisch, taalkundig, cultureel en ook inzake overtuigingen. Maar als je wat dieper graaft, wat dan? Josefa stelt deze vraag: "Wie zijn we eigenlijk en wat willen we voor het heden en de toekomst? Zijn we niet allen migranten? Zijn we bereid om te kijken naar ons eigen “migrant-zijn”" en samen op pad te gaan, “gedwongen” migranten en "vrije" migranten?
Mensenlevens redden, onderdak bieden, hongerigen voeden is een essentiële, genereuze en vitale stap. Maar leiden deze liefdadigheidsacties tot een ingrijpende verandering van onze samenleving? Of verhullen ze meer fundamentele vragen waar we niet naar durven kijken, op risico van mee te heulen met de “macht”? Gaat het om "vluchtelingen redden" of "onze wereld redden"?
De toestroom van gedwongen migranten en ballingen zou voor Europa een "kans" kunnen zijn die verder reikt dan het plukken van de vruchten van een “eenrichtings”- gastvrijheid. Verwelkomen en te hulp schieten, houden het aanvaarden van onze eigen kwetsbaarheid op afstand en tegelijk om zelf geholpen, verwelkomd en overdonderd te worden.
Migratie kan voor ons een weg betekenen tot omkering, een soort van richtinggevende piste. Europa is altijd al een continent van migratie geweest en zal dat ook altijd blijven: een continent van onthaal en ballingschap. Maar Europa wil tegelijk ook een van de meest welvarende regio's van onze planeet zijn. Om zijn "ontwikkeling" verder te zetten, moet Europa dus niet alleen de uitdagingen van de migratie aangaan, maar ze ook aanvaarden, ze volledig en zonder enige aarzeling omarmen. Europa heeft een toekomst dankzij “zijn migratie", en niet ondanks “zijn migratie”, niet door ze te ontkennen.
Het is waar dat de Europese Unie niet de “hoofdacteur” is: dat zijn de lidstaten. En, inderdaad, iedere lidstaat op zich kampt op zijn eigen manier met grote moeilijkheden om de migratiestromen het hoofd te bieden. Daarom moet de Europese Unie haar rol als visionaire autoriteit op zich nemen. Het is een kwestie van leiderschap over de grenzen heen. Europa moet verder kijken dan de ruzies van landen, protectoraten, grenzen en interne conflicten. De sleutel tot de toekomst van Europa ligt in de historische actualiteit van vandaag. Onze migraties dwingen ons na te denken, niet alleen over de humanitaire acties, maar ook over de betekenis ervan. Met andere woorden: niet alleen “Hoe?”, maar ook “Waarom?”…
Het is dus belangrijk om te wijzen op de noodzaak van een gemeenschappelijke Europese aanpak van migratie en asiel. Dan kunnen de lidstaten ervoor kiezen om hun vetorecht niet te gebruiken wanneer een probleem dat de mensheid en ieder mens raakt, de intra-Europese problemen overstijgt. In de nabije toekomst zal binnen Europa een gedeelde houding ten aanzien van grenzen, van opvattingen over asiel en van een gemeenschappelijk migratiebeleid hoe dan ook tot ontwikkeling komen. En als het probleem explodeert, dan is een geglobaliseerde aanpak nodig. Dus waarom het probleem niet vandaag bij de horens vatten?
De Europese lidstaten zijn inderdaad niet erg efficiënt zolang zij hun eigen prerogatieven willen beschermen. De gedwongen migratie waarmee honderdduizenden ballingen te maken hebben, zet de conservatieve integratiepatronen of het samenleven van gemeenschappen ongetwijfeld onder druk.
De staat (natie, ook Europees) denkt na over zichzelf. Is de staat op zichzelf gericht, of staat hij ten dienste van de bevolking, van de mensheid, van elke mens?
In dit stadium doemt er een tweede "niveau" op. Over wie heeft men het? Nodigen onze vrije en gedwongen migraties ons niet alleen uit om te denken aan mensen - wat al beter is dan een nummer of een statistiek - maar aan elk individu? Ook al zitten er in zijn/haar bagage codes en overtuigingen van een andere wereld of zelfs van een andere tijd.
Het gaat niet langer om grenzen, integratie of het behoud van de Europese identiteit. Het gaat er eerder om ons te laten raken door een nieuwe betekenis van migratie: migratie als gastvrijheid en wederkerigheid. Het algemeen belang, het gemeenschappelijk goed, is niet eenmalig: het gaat niet alleen om vandaag en gisteren, maar vooral om morgen.
Ons onze eigen migraties “eigen” maken, raakt het hart van elke Europese lidstaat. Ze zijn wegen om vrede te stichten en onze angsten te overwinnen. Niet op korte termijn maar op lange termijn. Ze zijn een uitnodiging tot een nieuwe manier van leven. Ze dagen ons uit om ze recht in de ogen te kijken door er volledig aan deel te nemen en te aanvaarden dat ze ons door elkaar schudden.
Laten we dus niet wachten tot morgen om resoluut als migranten samen op reis te gaan, de reis naar het hart van onze steden en woongebieden. Op die manier zal Europa - en zijn lidstaten - een groeifaze zijn van een mensheid van “migranten” op zoek naar vrede, naar een toekomst die ze broodnodig heeft.
We zijn allen migranten.
