De dieperliggende oorzaken van (gedwongen) migratie liggen vandaag in ieders mond… 

Van Khartoum tot La Valette, via Londen, Sharm El Sheikh, Brussel en Addis Abeba … iedereen buigt zich over de dieperliggende oorzaken van migratie: de regionale en internationale actoren, burgerplatforms, regeringen en intergouvernementele organisaties tot en met de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Dat doet vermoeden dat migratie een wezenlijk probleem is voor de mensheid. Waarom zou men anders trachten de dieperliggende oorzaken ervan te begrijpen en op te lossen? In ieder geval kunnen we stellen dat migratie - en dan hebben we het niet eens over de legitimiteit ervan – een slechte zaak is wanneer ze onder dwang gebeurt. Dat wil zeggen wanneer ze het ultieme middel vormt om het eigen leven veilig te stellen en de eigen integriteit te beschermen. Nochtans levert het peilen naar de dieperliggende oorzaken van migratie niet veel op, noch bij de vrije als bij de gedwongen migratie. In beide gevallen blijft de analyse erg oppervlakkig. In dit artikel willen we ons richten op andere soorten van dieperliggende oorzaken die in het huidige debat vaak over het hoofd gezien worden.

Waarom migreert men dan? Het merendeel van de geciteerde en bestudeerde dieperliggende oorzaken van “niet gedwongen” migratie zijn armoede, weinig of geen (economische) ontwikkeling, weinig of geen toegang tot basisgezondheidszorg en onderwijs, hongersnood en ondervoeding. Met daarnaast nog de nefaste gevolgen van de klimaatverandering (woestijnvorming, stijging van het zeewaterpeil, gebrek aan water, droogte, …) en, in de meeste gevallen, een combinatie van deze - zoniet alle - factoren. De dieperliggende oorzaken van “gedwongen” migratie daarentegen zijn meestal individuele of collectieve vervolging, conflicten, oorlogen, algemeen geweld, onderdrukking, verregaande schending van de mensenrechten, gebrek aan democratie en goed bestuur. Al deze wantoestanden maken het onmogelijk om een normaal leven te leiden. Het zijn factoren die mensen dwingen om naar andere oorden uit te wijken. Meestal zonder te voldoen aan de normale gang van zaken. Dat wil zeggen zonder het vervullen van de noodzakelijke formaliteiten om het land van bestemming binnen te mogen. Alleen gedreven door de wens om een veilge en gastvrije plek te vinden om te leven.

In dit artikel kijken we op een andere manier naar deze dieperliggende oorzaken. Oorzaken die minder aangekaart worden, minder in de debatten op tafel komen. Maar die volgens ons tot de belangrijkste oorzaken kunnen gerekend worden van de gedwongen of zelfs “minder” gedwongen migratie. In heel wat gevallen blijken ze op hun beurt zelfs de diepere oorzaken te zijn van de dieperliggende oorzaken. We hebben het over drie specifieke oorzaken met een wel heel trieste symbolische reputatie, maar waarvan de effecten gewoonweg vernietigend zijn. Drie namen: Captagon, UBS en Viktor Bout.

Waarom deze drie namen?

Captagon – drug

Captagon[1] is een recente drug. Waarschijnlijk ontwikkeld bij het begin van de oorlog in Syrië. Oorspronkelijk werd hij geproduceerd buiten Syrië, maar sedert enkele jaren wordt hij in Syrië zelf gemaakt in ongecontroleerde en nog steeds oncontroleerbare gebieden. De productie gebeurt snel en op een schrikbarend toenemende schaal. Captagon richt verwoestende schade aan bij wie hem gebruikt. Hij neemt elk angstgevoel weg en veroorzaakt tegelijk een “plezier” om andere mensen te folteren en te doden. Bovendien wist hij elk spoor van dergelijke handelingen uit het geheugen. Captagon werd bekend omdat de tabletten gebruikt worden in Syrisch oorlogsgebied. Maar vreemd genoeg wordt van de drug haast geen melding gemaakt in de media. In Syrië, maar ook in Brussel, Parijs, Istanbul, Kaboul, Ankara en elders was en is Capatagon nog steeds heel waarschijnlijk een van de motoren van geweld en terrorisme. Achter politieke en ideologische drijfveren om mensen te treffen, is Captagon het dodelijke en pijnloze middel bij uitstek om over te gaan tot doden.

Captagon behoort dus tot het tweede en belangrijkste niveau van de dieperliggende oorzaken van migratie. In de moderne oorlogsvoering, waar geweld tot onhoudbare uitersten wordt opgedreven, is het haast ondenkbaar dat iemand zo’n geweld kan verdragen zonder zijn toevlucht te nemen tot krachtige drugs. Het gebruik van drugs tijdens oorlogen is niet nieuw. Het fenomeen is voldoende gedocumenteerd, recent bijvoorbeeld in Irak en Libië. Dankzij nieuwe technologieën en snelle en gemakkelijke chemische productiemethoden, is Captagon heel goedkoop verkrijgbaar op de oorlogsmarkt. Een tablet kost amper een paar euro’s. Dat is koren op de molen van de moderne krijgsheren en de breinen achter de terreur. Ze kunnen er anderen, vooral de jongsten, toe drijven om te doden, te moorden, zonder enig gevoel, zonder pijn, zonder medelijden, zonder grenzen…

Het verdelgen van Captagon en het stoppen van de productie zou als rechtstreeks gevolg hebben dat het roekeloze en onhoudbare geweld wat minder wordt. Natuurlijk betekent dat nog geen onmiddelijke vrede. Maar het zou de vredesonderhandelaars en de verzoeningspogingen wel meer kans op slagen geven. Mettertijd zouden dan ook de redenen om te migreren en het moederland te verlaten afnemen en de redenen om terug te keren toenemen.

USB[2] – Bank

Deze bekende Zwiterse bank werd in een kwaad daglicht gesteld, toen de pers uitpakte met het bericht dat er op een groot aantal ‘anonieme’ Franse (en Belgische) bankrekeningen tenminste 13 miljard euro geparkeerd stond. Omdat Frankrijk slechts 7,5% van de waarde van deze bank vertegenwoordigt, kunnen we ervan uitgaan dat er nog een gigantisch volume aan geld van andere rekeninghouders bij deze of een andere bank discreet onderdak vond. Dit ‘geparkeerde’ geld is en blijft hoe dan ook buiten het schot van elke controle. Zo eenvoudig is dat. Zuiver geld? Misschien. Misschien niet. Geld voor zaken? Geld voor wapens? Geld voor drugs? Geld om handel te drijven of een ander trafiek? Wie zegt het? Wie controleert het? En dan is er ook nog een andere link. Recent werd bekend dat 67 personen[3] op deze planeet maar liefst evenveel vermogen bezitten als 3,5 miljard andere medebewoners. En omdat geld, boven alles, de belangrijkste waarde is geworden, moeten we ook dat fenomeen in overweging nemen wanneer we het hebben over de dieperliggende oorzaken van migratie, gedwongen of niet.

Wij vinden dat rijkdom vergaren op zich geen zin heeft. Wat wel zin heeft is rijkdom permanent hergebruiken. Daarom is het geringe inkomensvolume van de meerderheid van de wereldbevolking - het grote onevenwicht bij de verdeling van de rijkdom - volgens ons een van de belangrijke, reële oorzaken van migratie. Dat wil niet zeggen dat alle banken verkeerd zijn, dat hun gedoogbeleid leidt tot migratie. Neen, maar wel dat een paar of meer onder hen onrechtstreeks bijdragen tot migratie door andere banken aan te moedigen om geld te verdienen met het geld van anderen (speculatie) of ronduit aan te zetten tot totaal ‘ongeoorloofde’ transacties.

Viktor Bout[4] – Wapenhandelaar

Ook hier hebben we het over ‘ongeoorloofde’ praktijken. We weten dat conflicten leiden tot gedwongen migratie. En als voedingsbron van geweld is wapenhandel onlosmakelijk verbonden met oorlog en conflict. Maar er is wel een verschil tussen militaire opdrachten van openbaar nut en de illegale en verboden verkoop en aankoop van wapens door duistere individuen of groepen. Vroeger voerde men oorlog door twee georganiseerde en getrainde legers tegenover elkaar te zetten, met daartussen een front. Vandaag ziet er dat heel anders uit. Militaire operaties worden gekarakteriseerd door chaos en improvisatie. Al dan niet zelfgekroonde krijgsheren, clanleiders, lokale guerillastrijders en huursoldaten nemen om welke reden dan ook de wapens op. Wapentrafiek volgen wordt in zo’n omstandigheden heel moeilijk. Wapenhandel is altijd al een mistige bedoening geweest. Maar bij conflicten met veel betrokken partijen is het dat nog veel meer. De wereldwapenhandel wordt geraamd op zo’n 60 miljard dollar per jaar. 8 miljard daarvan wordt besteed aan revolvers, geweren, mitrailleurs en munitie. De totale handel aan illegale wapens is moeilijk in te schatten. De handel in verboden lichte wapens wordt geraamd op 10% tot 20% van de totale wereldwapenhandel. Dat komt neer op een waarde tussen 6 en 12 miljard dollar. Viktor Bout is een gekend wapenhandelaar. Hij leverde aan allerlei krijgsheren, guerillastrijders en terroristische groeperingen in tal van landen over de hele wereld. Het is ons niet zozeer om deze man te doen, maar wel om de talloze andere handelaars die zonder enige scrupule optreden als tussenpersonen tussen de industriële wapenfabrikanten en de duistere krijgsheren van de 21^ste eeuw.

Wie, met welk geld, via welke bank koopt en verkoopt wapens door aan onafhankelijke, moderne krijgsheren die hun met Captagon gedrogeerde soldaten bevelen te moorden en te verkrachten zonder angst noch emotie? Dat is de hamvraag. Bekijken we deze drie onderliggende oorzaken van migratie van dichterbij, houden we er rekening mee en integreren we ze op een krachtige manier in de interventieplannen, dan zijn de klassieke ‘dieperliggende oorzaken’ zoals die aan bod kwamen in de inleiding, gemakkelijker en objectiever aan te pakken. En, ja, ook op een wat minder hypocriete manier.

De Josefa stichting doet een oproep om op een nieuwe en openhartige manier te kijken naar de wereld en naar migratie. Deze paar bedenkingen zijn een kleine stap in die richting.